Çin'in Liaoning ilindeki volkanik kül katmanlarından çıkan fosiller öylesine iyi korunmuş ki, bazı tarihöncesi yaratıkların son öğünlerinde ne yediklerini bile biliyoruz.
Uzun süredir saklı duran hazineyi koruyan bekçi, yasadışı yollarla fosil çıkaran hırsızlara geçit vermemek için kazı alanında pür dikkat bekliyor. Alanın bir ucundaki derme çatma kulübesinde, uyurken bile, karanlıktaki sesleri duyabilmek için kulak kesiliyor.
Çinin kuzeydoğusundaki alçak tepelerden oluşan tarım bölgesinde yer alan Liaoning ilindeki çiftçiler yılda sadece birkaç yüz dolar kazanıyor. Ve karaborsada bu değerli fosillerden sadece birini satarak bu paranın birçok katını kazanabileceklerini biliyorlar.
Pekindeki Omurgalı Paleontolojisi ve Paleoantropolojisi Enstitüsünden (IVPP) Xu Xing, bulunup geri getirilseler dahi, yasadışı olarak çıkarılan fosillerin bilimsel değerlerinin azaldığını söylüyor: Bir fosil doğru şekilde çıkarılmazsa bulunduğu katman ve diğer fosillerle olan ilişkisini kaybediyor.
Aynı zamanda New Yorktaki Amerikan Doğa Tarihi Müzesinde doktora sonrası burslu araştırma yapan Xing, dünyanın en ünlü fosil yataklarından biri haline gelen Liaoningden söz ederken oldukça heyecanlı. Alandaki keşifler Mezozoik Zamandaki yaşama, özellikle de 130 ila 110 milyon yıl öncesine dinozor, memeli, kuş ve çiçekli bitkilerin çeşitliliğiyle diğerlerinden ayrılan bir döneme ışık tutuyor.
Xing, Liaoningin geç Mezozoik Zamana dünyadaki diğer yerlere oranla daha eksiksiz ve derinlemesine bir pencere açtığını savunuyor. Nedeni ise, burada, karasal bitki ve hayvanlar ile bunların fosilleşmelerinde görülen çeşitlilik ve bolluk. Birçok alanda sadece kemikler bulunabilirken Liaoningde hayvanları örten ince kül ve çamur, yumuşak vücut bölümlerini korumuş ve oksijenle teması önleyerek çürümeyi önlemiş.
Bazı uzmanlar, antik Roma kenti Pompeiide Vezüv Yanardağının patlamasıyla insanların lava gömülmesine gönderme yaparak, Liaoninge Mezozoik Pompeii adını veriyor. Liaoning de kendi alanında çok büyük önem taşıyor. Art arda yinelenen volkanik patlamalar milyonlarca yıl boyunca fosil yataklarından adeta bir katman pastası oluşturmuş. Bugüne kadar 60?ın üzerinde bitki, 90?a yakın omurgalı ve yaklaşık 300 omurgasız türü belirlenmiş durumda. Paleontologlar, mide içerikleri kertenkele ve memeli kemiklerinden oluşan dinozor fosilleri ile midelerinde bitki tohumları bulunan kuş fosillerini şaşkınlıkla karşılıyor.
Liaoning, eski dönemlere ait flora ve faunası Jehol biyotası olarak adlandırılan, oldukça geniş bir bölgede yer alıyor. Bu bölgeyi diğer yerlerden ayıran, ılıman iklimi ve çok sayıdaki gölüydü. Ve bu koşullar bitkiler ve hayvanların farklılaşması ve gelişmesi için verimli bir ortam oluşturdu. Birbirinden farklı o kadar çok fosil bulundu ki uzmanlar popülasyon dinamiklerini, etkileşim halindeki türlerin süreç içinde bir diğerinin yerini almasını ve hatta avcı-av ilişkisini dahi inceleyebiliyor.
Smithsonian Enstitüsü paleontoloğu Hans Dieter Sues, Bu alanda sadece kemikler değil çoğu zaman iskeletin tamamı korunmuş diyor.Ve bazı kuşlar o kadar iyi korunmuş ki dişiyle erkek ayırt edilebiliyor. Liaoning eşsiz bir yer. 1990larda bölgede bir dizi ilkel kuş ve daha da şaşırtıcı olarak tüylü dinozorun bulunmasıyla, Liaoning bilimsel dergilerden, diğer gazete ve dergilerin ilk sayfalarına atladı. Bu fosiller bir zamanlar tartışmalı bir konu olan ancak şu anda yaygın kabul gören kuşların dinozorlardan geldiği kuramını desteklerken, uçmanın ortaya çıkışına dair süre gelen tartışmaya da yeni kanıtlar sağlıyor.
Fosiller, paleontologların örnekleri tanımlayıp elde edilen yeni bilgiyi bilimsel makaleler aracılığıyla yaymasından daha çabuk keşfediliyor. Ve Liaoning daha uzun yıllar boyunca yeni buluşlara ev sahipliği yapmayı vaat ediyor.
Bölgesel Adaş
Fotoğraf : O. Louis Mazzatenta; Amerikan Doğa Tarihi Müzesi'nin (New York) izniyle yayımlanmıştır.
Bu fosil, otobur olan ve boyu bir metreye yaklaşan Jeholosaurus shangyuanensis adlı dinozorun yakın dönemde bulunmuş iki örneğinden biri. Jeholosaurus cins adı Jehol biyotasından, Asya'nın kuzeydoğusundaki bir Kretase Dönemi ekolojik bölgesinden geliyor. Paleontolog Chang Meemann'ın ifadesiyle, Liaoning'i içine alan bölgede "son derece iyi korunmuş, güzel ve bol miktarda" fosil ortaya çıkarıldı.
Bunları Biliyor muydunuz?
Çinin Liaoning ili 1990ların ortalarında ilkel kuşlara ve tüylü dinozorlara ait görkemli fosillerin bulunmasıyla üne kavuştu. Dünya çapında ilgi çeken buluntular arasında saksağan büyüklüğündeki Confuciusornis, yani dişsiz gagaların bilinen en eski örneği kutsal Konfüçyüs kuşu vardı.
Confuciusornis in bulunmasından bu yana, birçoğu iyi korunmuş binden fazla örnek gün ışığına çıktı. Ne var ki bu bolluğun hem iyi hem de kötü tarafları var: Günümüzde Confuciusornis fosilleri kaçak fosil ticaretinin en gözde malları arasında. Pekindeki Omurgalı Paleontolojisi ve Paleoantropolojisi Enstitüsünden (IVPP) Xu Xinge göre, Confuciusornis örneklerinin yaklaşık yüzde 80i Çinden yurtdışına kaçırılıyor veya ülke içinde yasadışı yollarla satılıyor. Bunların çoğu bu fosillerin ithalatını yasaklayan bir yasanın bulunmadığı Japonya, Almanya ve ABDdeki özel koleksiyoncularca satın alınıyor. Peki, bu kadar çok örnek varken, kaçakçılık niçin bir sorun oluşturuyor. Paleontologlar bir hayvanın evrime dayalı belli özellikleri nasıl kazandığını öğrenmek için çok sayıda örneğe ihtiyaç olduğunu belirtiyor. Ayrıca, bir fosil dikkatli toplanmazsa, değerli bilimsel bilgiler kaybolabiliyor.
Kaçakçılığı önlemek zor bir iş. Yöredeki çiftçiler tek bir fosil sattıklarında, yıllık gelirlerini hatırı sayılır ölçüde artırabilirler. Karaborsa simsarları daha da büyük bir kazanç sağlıyor ve talep de yüksek: Birinci sınıf Confuciusornis örneklerinin 10 bin doları aşkın fiyatlardan alıcı bulduğu biliniyor. Öte yandan, Çinli bazı yetkililer fosillere yeterince değer vermeyerek sorunu daha da ağırlaştırmakla suçlanıyor: Science dergisi bir süre önce Beipaio Paleontoloji Müzesinde yirmi kadar Confuciusornis fosilinin mimari bir sergileme için bir duvara çimentoyla gömüldüğünü bildirdi.
Fosil kaçakçılığının yoğunlaşmasıyla birlikte, yetkililer bu ticareti önlemek için çeşitli yollara başvuruyor; ama alınan sonuçlar hem olumlu, hem de olumsuz yönler içeriyor. IVPPden bir uzman bölgenin alıp başını giden özel fosil kazıları ve kaçakçılığı yüzünden büyük tehlike altında olduğunu söylüyor. Durum çok, hem de çok ciddi.
