Sunday, April 1st, 2007 |
Günümüzden yaklaşık 77–78 milyon yıl[1] önceki zaman diliminde yaşamış, yeni bir boynuzlu dinozor cinsi bulundu. Kanada’nın Güney Alberta bölgesinde bulunan kafatası fosiliyle (bkz. Şekil 1) birlikte bu esrarengiz hayvanların evrimsel tarihi tekrar yazılıyor.
Yeni cinsin kafatası örneği, Kanada’nın Güney Alberta yakınlarındaki Badland[2] bölgesinde bulunan Milk nehri[3] boyunca uzanan ve Montana sınırına yakın bir bölgede bulundu. 6 metre genişliğe ve neredeyse 1 ton ağırlığı sahip olduğu tahmin edilen yeni cinse, Albertaceratops nesmoi[5] adı verildi. Yeni cins, meşhur Triceratops[4] cinsi gibi ot-yiyen dinozor grubunun üyesi; ama onlardan daha önce -10 milyon yıl belki daha fazla- yaşadığı düşünülüyor.
Ceratopsidae ailesinin üyesi olan Chasmosaurines[6] ve Triceratops cinsleri gözleri üzerinde uzun boynuzlara, burnunda kısa bir boynuza[7] ve çok az da olsa boynunda saçaklı [çn. yaka] boynuzlara sahip olduğu biliniyordu. Yeni cins, yapılan bilimsel sınıflandırmaya göre, Centrosaurine alt ailesine dâhil edildi. Albertaceratops cinsinin alnından boynuzlu dinozorlara ilk örnek olduğu düşünülüyor.
Şekil 1. The skull of the new horned dinosaur, Albertaceratops nesmoi, in the collections of the Royal Tyrrell Museum, Alberta, Canada. Reconstruction by Donna Sloan/RTMP. Courtesy of Michael. J Ryan and the RTMP.
Cleveland Doğa Tarihi Müzesi Müdürü ve Omurgalı Fosilbilim (Paleontoloji ya da Eskivarlıkbilimi) Bölüm Başkanı Prof. Dr. Michael J. Ryan, örnekleri bulduğu zamanı “Centrosaurine kafatası meydana çıktığı zaman, alnından çıkan uzun boynuzları gördüğümüzde şaşkınlığımızı gizleyemedik” diyerek ifade ediyor. “Bu örnek Triceratops gibi sadece boynuzlu bir dinozor anlamına gelmiyordu. Infra takımı Centrosaurs gibi devasa boynuzları vardı. Daha önce görülmemiş bir şey olduğunu hemen anlamıştık” diye ekliyor Ryan.
Bu yeni örnekle boynuzlu dinozorların evrimsel tarihini etraflıca araştıran -düşünen ve çizimlerini oluşturan- Ryan, ilk olarak eldeki verilerin çözümlemelerini bitirdi. Bu örnek Centrosaurs infra takımının en ilkel üyesi olmalıydı ve Triceratops cinsi ile aynı olmadığı ortadaydı. Filogenez (soyoluş, canlıların evrimi) oluşuma göre Centrosaurine hakkında gözleri üzerinde kısa boynuzlara, burnuna doğru kıvrılan uzun bir boynuza ve son olarak boynunda ucu sivri saçaklı [çn. yaka] kemiklere sahip oldukları biliniyordu. Sonuç olarak bu örneğin, yeni bir cinse ait olduğu ortaya çıktı. (bkz. Şekil 2)
Örneğin sergilendiği, Alberta, Drumheller’daki Royal Tyrrell Müzesi müdürü Don Brinkman “Bu haber beklenmedik değil” diyor. “New Mexico’nun (ABD) yaşlı tortulları -sediments- altında bulunan alnında uzun boynuza sahip Zuniceratops[8] cinsi Ceratopsidae ailesinin en yakın akrabasıdır. Infra takımı Ceratopsian, uzun boynuzu sahip olabilir; ama alt aile Centrosaur’un sahip olması beklenmedik bir durum” diye ekliyor Brinkman.
Bulunan yeni dinozor cinsi ile ilgili haber Journal of Paleontology‘de yayımlandı.
Notlar:
[1] Geç Kretase devrindeki Kampaniyen evresi.
[2] Yel ve su yüzünden çok geniş aşınmalara uğramış, geniş ve derin dere çukurlarının (kanyon), sel yataklarının, hoodoosların (çn. Ege’de de şeytan sofrası da denilen yapı) meydana geldiği ve kil zengini toprağın egemen olduğu kurak bir bölge.
[3] Mississippi nehrinin bir kolu olan Missouri nehrinin Kanada’daki kolu.
[4] Triceratops, günümüzden 65–68 milyon yıl önce (Maastrihtiyen/Geç Kreatse) yaşamış gözleri üzerinde ve burnunda boynuzu olan bir dinozor cinsi. Yaklaşık 6 ton ağırlığı yerden yüksekliği 3 metre, genişliği 8 metre olduğu tahmin ediliyor.
[5] Manyberries yakınlarındaki bölgede yaşayan bir çifti olan ve örnekleri bulan Cecil Nesmo’yu onurlandırmak için yeni dinozora Albertaceratops nesmoi verildi.
[6] Chasmosaurines, Geç Kretase devrinde yaşamış 5-6 metre genişliğe ve 3.6 ton ağırlığa sahip olduğu düşünülen sadece otla beslenen bir dinozor cinsi.
[7] Bu dinozorların yüzlerinindeki ortak nokta ağız yapılarının papağana benzemesidir. (bkz. Temsilî resim ~ Fr: illüstrasyon)
[8] Zuniceratops, Geç Kretase devrinde yaşamış, 3-3.5 metre genişliğe, 3 metre uzunluğa ve yaklaşık 100-150 kg ağırlığa sahip bir dinozor cinsi.
Şekil 2. Reconstruction of Albertaceratops nesmoi, a new centrosaurine horned dinosaur from the Late Cretaceous of southernmost Alberta, Canada. © 2007 Michael Skrepnick.
Âlem: Hayvanlar
Şube: Omurgalılar
Sınıf: Sürüngenler
Üst takım: Dinozorlar
Takım: Kuş kalçalılar
Alt takım: Saçak [çn. yaka] kafalılar
Infra takım: Boynuz yüzlüler
Aile: Ceratopsidae
Alt aile: Centrosaurinae
Cins: Albertaceratops
Tür: A. nesmoi
Kaynakça:
Ryan, M. J. 2007. A New Basal Centrosaurine Ceratopsid From The Oldman Formation, Southeastern Alberta, Journal of Paleontology, S. 81, No. 2, s. 376–396, digitaldreammachine.com, 1 Nisan 2007 tarihinde ulaşılmıştır.
