Kraliçe geniş açı bulucu harita
Kraliçe’ye biat etmenin zamanıdır şimdi. Sonbaharın sonları kış aylarının başlangıcına doğru Cassiopeia, Etiyopya kraliçesi, Sefe’nin karısı yada Andromeda’nın annesinin(veya nasıl adlandırırsanız..) gökyüzündeki yıllık yükselimi görülür. (Bu kadim bilime aşina olmasa da gece gökyüzünü iyi tanıyan bizler içinse kuzey göklerindeki büyük W ‘nin yükselimidir aynı zamanda.) Ailesindeki diğer yükselime başlayanlara nazaran biraz geç kalmış olsada kraliçe kuşkuya mahal bırakmaksızın -en azından bu gözlemci için- en gözde olanıdır.
Haydi bir kaç dakikamızı ayırıp bu olaya bir göz atalım. Açıkçası bilindiği üzere ailesindekilere nazaran geç doğuyor olsada, zavallı yaşlı kral Sefe(Cepheus) baş ucunda krallığını yönetmekle meşgul iken kraliçe hala ufkun en tepesine ulaşmamıştır, hatta hala uykudadır. Ve ardından o koca koltuk gökyüzünde beliriverir. Kraliçe ailesi içinde tahtında oturan yegane üyedir. Eşimin bahsettiğine göre bunun sebebi bütün gece çocukları ile birlikte tepemizde olduğu içindir, oysa elimdeki kitaba göre zavallı yaşlı kral Sefe de en az onun kadar tepemizde dururken ayakta durmak zorunda kalmıştır. Daha fazla kanıt isterseniz kraliçenin mücevherlerine bir bakın. Kış Samanyolu’nun ortasına çöreklenmiş otururken, Kraliçe şu hertürlü göz boyayan ziynet eşyalarından oluşan define meraklıları için tam bir hazinedir - ki bu geceki ilgi alanımızda zaten zat-ı alisidir.
Eh tabi bütün geceyi oturarak geçirmesinin de cezasını gecenin diğer yarısında sonlara doğru tepetaklak olarak görür zaten. Bazı kaynaklara göre bu durum kraliçenin su perilerine nazaran göze daha sevimli gözükmesi yüzünden kibirlenmesine verilmiş bir cezadır. Ah şu kendini beğenmişlik.
Evet, göklerdeki hedeflere göz attığımızda ilk önce Kraliçe’nin birkaç tek yıldızıni arayacağız. Alpha daha aşina olduğumuz adı ile Schedar, Eta veya diğer adıyla Achird, Gamma , Iota ve parıldayan mücevherlerinden Cassiopeia A.
Schedar Cassiopeia’nın en parlak yıldızıdır ama yinede pek sık olmasada bazen değişken yıldız gamma daha parlak olabilmektedir. Gamma’nın kendisi bir Be yıldızı ve bir nötron yıldızı eşinden oluşan gökyüzündeki en parlak x-ışını çift yıldızı olarak yegane bir hedeftir. Hatta bildiğim kadarı ile gökyüzünde çıplak gözle başka x-ışını çifti de gözlenememektedir.
Küçük bir bilgi: Centauri sistemine yolculuk yapacak olan ilk uzay yolcuları Güneş’i Epsilon yakınlarında yaklaşık 5 kadir parlaklıkta göreceklerdir.
Achrid iyi tanınan bir çift yıldızdır, NSOG’nin bize bildirdiğine göre 1779 Ağustos’da Herschel tarafından keşfedilmiş, periyodu 500 yıl olan sistemin iki yıldızının birbirinden uzaklığı 5″ ile 16″ arasında değişmektedir. Bir çok farklı renkte görüldüğü iddia edilsede bu aslında onu gözlediğiniz teleskopun açıklığına bağlı bir olgudur. Kendiniz bir göz atın!
Cassiopeia A (Sağ Açıklık: 23:23.4 , Yükseklik: +58:50) 1667 yıllarında patlamış, gökadamızdaki en genç süpernova artığıdır. Onu ilk keşfedenin kim olduğu konusunda fikir ayrılığı bulunmaktadır. John Flamsteed onu 16 ağustos 1667′de kataloğuna almıştır, bazıları ise kataloğa aldığı yıldızın yerinde olmadığını bu yüzden de bir hata yapmış olabileceğini bildirmişlerdir. Bundan başka bu yıldızın ilk defa ilgi odağı olması 1947 yılında gökyüzündeki en güçlü radyo kaynağı(Güneş Sistemi cisimleri hariç) olarak kataloglanması ile Cassiopeia A ismi ile onurlandırılarak 3. Cambridge göktaramasında 3C 461 katalog numarası alması ile gerçekleşmiştir. Görsel olarak bir hedef olmasa da açıkcası Kraliçe sınırları içindeki oldukça ilginç bir gökcismidir.
Iota gerçekten gözlenmesi zor bir hedeftir. Bu ünvanını da görülebilecek ve ayrılabilinecek en küçük açıklık ve büyütmeye sahip olmasına borçludur. Bulutsuz bır gecede bir kaç dakika göz atın derim. Yukarıda Simon Walton tarafından alınmış bir görüntüsü bulunmaktadır. Karşılaşabileceğiniz en temel zorluk hakkında bir fikriniz olacaktır. Iota aslında bir üçlü yıldızdır. Size bir fikir vermesi açısından parlaklıkları 4,5 8 ve yakın olan eşi de 7 kadir parlaklıktadır(büyük ihtimalle üçlüyü tam olarak görebilmek için 4″ e ihtiyacınız olacaktır.)
Kraliçenin yıldızlarının ilgi çekici olmasının yanısıra asıl ilgiyi çekmekten uzak olduklarını da reddedemeyiz. Cassiopeia açık yıldız kümeleri ile doludur. başka ne bekleyebilrdiniz ki ? Bunlar gözalıcı, parlak gökcisimleridir ki kraliçenin böyle bir sürü takısı vardır. Diğer hedefler? Veri tabanlarına kısa bir gözatınca (13,5 kadirden daha parlak) 7 gökada, 1 kuazar, 3 gezegenimsi bulutsu (en parlağı IC 289 , 12,3 kadir parlaklıkda) , 4 parlak difüz bulutsu, 138 karanlık bulutsu ve 43 açıkyıldız kümesi ortaya çıkmaktadır. Açıkçası burası bir gözlemciyi uzun süre tutabilmek için bir sürü hedef içermektedir.
Bu ayın Derin Uzay Gökcisimleri(DUG) için W’nin en batı ucundan taramaya başlayarak hedeflerimize bir bir varacağız. Beta’nın bir kaç derece yakınlarında teleskobik gözleme değecek 3 gökcismi bulacağız.
İlk Durak, NGC 7789. Bu hep benim en sevdiğim açık yıldız kümelerinden olmuştur. Tamam belki bunun gibi cümleleri her ay söylüyor olabilirim ama hey! bu sefer gerçekten doğru söylüyorum. Bu gökcismi hemen hemen her açıklığa sahip teleskopla olağan üstü gözüküyor. onu 60mm’lik refraktörler ile de gözlemledim 20 inçlik devler ile de gözlemledim her seferinde de size farklı güzellikler sunmaktadır. Ufak teleskoplarda koşullar ve açıklık arttıkça ışık noktacıklarına dönüşen bir sis görmeyi bekleyebilrisiniz. Büyük teleskoplarda ise yüzlerce ayrı yıldızın birarada ışıldadığı benim için bir girdap yada belirgin bir gül biçiminde bir silüet bıraktığını söyleyebilirim. heralde başka bir gözlemci onu bu biçimde tanımlamamış olsa gerek. Eğer gerçekten büyük bir teleskobunuz varsa ona bir bakın ve bana nasıl gördüğünüzü bildirin lütfen. Bu benim iş üzerinde basitçe oluşturduğum gerçekötesi bir görünümümü yoksa beynim normal olan görüntüyü alabora ettiği içinmi bu etkiyi yaşıyorum? Orta büyüklükteki teleskoplara sahip olan gözlemciler genellikle bir girdap etkisi hissettiklerini bildirmiyorlar ama gözleri önünde inanılmaz biçimde zengin bir konsantrasyona sahip hem belirgin yıldızlar hemde arka planda yatan teleskobun ayırma gücüne takılan yüzlerce belirsiz yıldızın oluşturduğu arka plan pususu beklemektedir.
Bu küme herhangi bir optik destek ile gözlemlenebiliyor olmalı ve iddia ediyorum ki uygun bir karanlık ve açık alandan çıplak gözlede görülebiliyor olmalıdır. Bu teoriyi test edecek birileri var mı?
Eric Graff çiziminde 4 ila 6 inç açıklığa sahip bir teleskop ile oldukça karanlık bir bölgeden ne görebileceğinizi inanılmaz biçimde güzel yansıtmış.
Ve sırada, kuzeye doğru ilerlediğimizde kümelerden oluşan zincirde görünen en parlak 2 küme NGC7790 ve 7788 bulunmaktadır.
Gördüğünüz gibi kısa bir alanda toplam olarak 6 küme bulunmakta ve 5 tanesi bir zincir oluşturmaktadır. Ufak teleskop sahipleri basitçe 7790 ve 7788 ‘e odaklanmalıdırlar. Bu iki küme zincirin en parlak halkalarıdır ve büyük olasılıkla ufak bir teleskopla karanlık bir bölgeden ayırt edilebilen birkaç yıldızı ile genel bir pus izlenimi verecektir.
Bulabildiğim diğer teleskoplar için uygun hedef olabilecek gökcisimleri detaylı haritalar ve birazda sabır gerektiriyor. Aslında Samanyolu arka planı içerisinde bulunan açıkyıldız kümelerini bulmak arkaplandaki yıldızlardan nerede ayrıldığı ve sınırlarının nerede başlayıp bittiği belirli olmadığı için oldukça zor olmaktadır. Burada bir parça zaman harcayın ve ne kadarını görebileceğinize kendiniz bakın.
Daha batıya gidersek, Cassiopeia sınırları içerisinde bulunan 2 Messier cisminden birine ulaşırız: Açıkyıldız Kümesi M52
Son astrofiziksel verilere göre M52, 20milyon yıl yaşında olup genişliği ölçümlere göre 20 ışık yılı ve içerdiği üye sayısı ise 200′ü bulmaktadır. Teleskopik olarak M52 bence oldukça zengin ve çok hoş bir açıkyıldız kümesidir.
M52 ve Baloncuk Bulutsusu
Bu fotoğraf Dean Rowe tarafından çekilmiştir. M52′nin ve içeriğinin bir çok farklı versiyonunu size sunabilecek bir sürü farklı büyütme ve açıklığa sahip teleskop bulabilirsiniz. Stephan James O’Meara M52′yi gökdeki bir eklembacaklı gibi tanımlamaktadır. Ben böyle hissetmedim ama yinede oldukça büyüleyici bir yıldız kümesidir.
Eğer bu bölgede zayıf bir ışıltı farkettiyseniz, inanın ki hayal görmüyorsunuzdur. Hayır! Yanlızca M52′nin birkaç yay-dakikası güneybatısında Baloncuk Yansıma Bulutsusu NGC 7635′i görmektesiniz. Büyükçe bir teleskobunuz varsa karanlık bir bölgeden bu bulutsuyu gözlemlemeyi denemelisiniz. Bir kaç dakika çabalayın ve görüşünüzü geliştirebilmek için bir UHC filitresi kullanmayı deneyin.
Bitirdikten sonra Haydi tekrar W ye geri dönelim ve batıya ilerleyelim.
Alpha ve Eta ile bir üçgen oluşturan emisyon/salma bulutsusu ve aynı zamanda bir açıkyıldız kümesi olan NGC 281 bizi beklemektedir. Ufak teleskoplar ile hafifçe puslu bir sis gibidir. Açıkçası bu bulutsu hakkında pek olumlu görüşlerim yok. Belirgin olmayan bir küme yada bulutsunun kendisi olabilir. Hiç bir zaman belirleyebilmiş değilim. Büyük teleskoplar küme ile ilgili yıldızları göstermeye başlar ve tekrar kontrastı arttırarak bulutsuyu daha iyi görebileceğinizi umduğum gözleminizde bir UHC kullanmanızı tavsiye ediyorum.
NGC 281 - Ralph Mcintosh
Ne yazık ki bizim yanlızca Mcintosh’un çektiği fotoğrafdaki gibi bulutsuyu görmeyi hayal etmekten başka hiçbir şansımız yok.
281 ‘i bir kere bulduğunuzda onun detaylarını görebilmeye çalışmalısınız. Bu günlerde bir çok gözlemci GOTO turistidir. Neden bahsettiğimi biliyorsunuz, numarasını girin ve hedefe ilerleyin biraz göz atarak diğer hedefe geçin. Bu hemen hemen her gökcismine yapılmış bir saygısızlıkdır.
Bu gökcismini filitreli ve filitresiz olarak görmeyi deneyin. Farklı gözmercekleri kullanarak çeşitli büyütmeler arasında gezinerek bulutsu içerisindeki parlak ve karanlık bölgeleri yakalamaya çalışın. Şeritler, çizgiler düğümler yada burgaçlar görebildinizmi? Burada birkaç dakika harcayıp gördüklerinizi not ederek hazır olduğunuzda batıya doğru ilerleyin. Şimdi ise NGC 457 zamanı.
Bazen ET, uzaylı, hayalet veya uçak kümesi olarak adlandırılan ve bir şekilde Messier’in kaçırdığı yıldız partilerinin en popüler hedefi olan bir hazinedir. Ben bazen uçak bazende bir uzaylı gibi gördüğümü hissederim. Eric’in çiziminde sağ üstteki 2 parlak yıldız göze sanki uçağın motorları gibi gözükmetedir. Hemen aşağıda saçılmış yıldızlar ise gerilmemiş kollar yada kanatlar gibi durmaktadır ve gövdesi de aşağıya doğru ilerlemektedir.
Okuyucumuz Brian Carter 10″ lik Dobson ile 457′i gözlemlerken şu notları almıştır.
Benim için İkizler Takımyıldızı’nın neredeyse yansıması gibi durmaktadır. 2 dominant yıldız belki 8-9 kadir parlaklıkta olabilir ayrıca Pollux ve Castor ile aynı konumdadır. Diğer yıldızlar ise İkizler’in belirgin kolları ve ayaklarını oluşturmaktadır. Burada karbon yıldızlarına benzeyen birkaç koyu kırmızı yıldız bulunmaktadır. Bu benim en sevdiğim kümelerden biridir ve gerçekten hayal gücümü kamçılamaktadır.
Çok uzun seneler evvel bu kümeyi ilk defa gözlemlediğim zamanı hatırlıyorum. 8″ lik Dobson’un göz merceğinde şoka girmiş neye baktığım hakkında hiç bir fikrim olmaksızın manzaraya belki bir saat boyunca aval aval bakınmıştım. Kişisel olarak Cassiopeia içerisindeki en gözalıcı kümelerden birisi olduğunu düşünüyorum ki bu durum ufak bir teleskop için bile böyle. Yinede 7789 ona yatıracağınız paranın hakkını verir derim.
Eğer bu küme hakkında biraz daha okumak isterseniz, O’Meara’nın The Caldwell Objects kitabındaki NGC 457 için ayrılmış Caldwell#13 bölümüne göz atabilirsiniz.
W ‘nin altına doğru kuzeybatıya ilerledik, Delta’nın hemen kenarında Cassiopeia’nın diğer Messier’ini buluruz. Teknik olarak bu gerçekte bir Messier değil. Tamam belki Messier’ler arasında bulunmaktadır fakat listedeki numarası 103′dür. 1781 yılında Messier’in arkadaşı Pierre Mechain tarafından keşfedilmiş olarak ironik olarak Messier’in orjinal kataloğundaki son kayıt olmuştur. Geçmişte bu kümenin özgünlüğü hakkında bazı tartışmalar olmuştur. Kimileri kümeyi rastgele olarak bir araya gelmiş yıldızlardan oluşan bir topluluk olarak görmüştür fakat modern veriler ise kümenin bir topluluk içerisinde hareket eden yıldızlardan oluştuğuna işaret etmektedir. Kişisel olarak bence M103 en iyi ufak çaplı teleskoplarda düşük büyütmeler ile izlenmelidir. Büyük çapta açıklıklar, kümeyi abartmakta ve çekiciliğini götürmektedir.
M103 - Jeremy Perez
Jeremy Perez’in M103 çizimi bilhassa hoşuma gitti. kişisel fikrimce o bölgeyi iyi gösterebilecek güzel, düşük bir büyütme kümeyi gözlemlemenin en güzel yoludur. Belirgin üçgensel şekli ile bazı gözlemciler kümeyi Christmas Tree(Noel Ağacı) kümesi olarak adlandırmışlarsa da bu benim için pekde böyle olmamıştır. Bir mücevher belkide -özellikle etrafda ve içinde serpiştirilmiş renkli yıldızlardan oluşmuş bir ziynet eşyası. Bir şekilde bu kümeyi Noel dekorasyonunu çağrıştıran ağır bir hindi sofrasından arta kalan anıları hatırlatan birşey gibi düşünebilirseniz.
Haydi tekrar kuzey doğuya ilerleyelim. Şimdi ise birkaç hoş kümeye denk geleceğiz. 663 (Atnalı kümesi), 654 ve 659′dan oluşan bu alandaki bolluk içinde serpiştirilmiş diğer kümeler arasında 3 dominant kümedir. Yukarıdaki birleşik geniş alan DSS görüntülerinden oluşmuş fotoğraftan söyleyeceğiniz gibi, burası oldukça kalabalık bir alandır ve ufak(yada bir sebepten daha büyük) bir teleskopla bir miktar zaman ayrılmayı haketmektedir. Yukarıdaki fotoğraf içerisinde ziyaret edilmeye değer en ilginç iki küme M103 ve NGC 663 olmalı. Hatta eğer geniş açılı bir gökdürbününe sahipseniz, en geniş gözmerceğini takın, elinize bir harita alarak bu alanı kaplayan bölge içerisinde neler gördüklerinizi bir not edin.
NGC 663 - Jim Thommes
Sonunda gökadalar arası birkaç hedefi incelemeye başlayabiliriz. Bir geniş açılı haritaya başvurarak Cassiopeia’nın diğer sınırına doğru bu iki sınır arasındaki derinlere dalacağımız bölgeye doğru kafanızı çevirin. Aşağıdaki haritayı kullanarak alanınızı daraltın.
Andromeda’nın uyduları hakkında tartışırken insanlar genelde M32 ve M101′i hatırlamaktadır fakat ufak bir teleskopla bile kolaylıkla görülebilen diğer ikiliyi gözardı etmektedirler.
Herkesin geçtiği yoldan biraz saparak sizlere bir çifti göstereceğim; NGC185 ve NGC147.
Yaklaşık 1 derece ayrık olan ve en asgari düşük büyütme ve geniş açı ile bunların tümü aynı alanda görülebilir. Bu ikili ufak tefek de olsa (en azından M31 ile kıyaslandıklarında) şaşırtıcı biçimde parlakdırlar. Bu ikiliyi mükemmel bir gecede ufak bir teleskop ile ayırt edebilmiş olsam da, tipik gökyüzü koşullarına sahip gözlemciler için en azından 6 ile 8 inçlik arasında bir teleskop kullanmanızı önereceğim.
Ancak çok da fazla detay beklemeyin, daha çok diğer gökadalar gibi gözükmektedir. Gökadalar arası pamuklar içinde bir parça kabartı gibidirler. Ödülünüz ise gökyüzündeki en popüler hedeflerden bir tanesinin pek az bilinen gökadalar arası uydularını görmüş olmak olacaktır. Bahse girerim ki pek az amatör bunlardan haberdardır ve pek azı bunarın öneminin farkındadır.
Zor Hedefler:
Bu ay iki adet daha gökadamız var. Birisi bilhassa pek de zor olmamalı ama sanırım kötü bir geceye rastlamış olmalıyım bu yüzden onları bu kategoriye alıyorum
İlki IC 10
250x gibi büyütmeler civarında 18″ lik bir teleskobun gözmerceğinde duran sönük ama belirgin kabarıklık bana olumsuz hava koşulları yüzünden bu hedefin iyi bir gecede oldukça kolay bir hedef olacağını düşündürdü. Öyleyse işte size ev ödevinizi veriyorum, IC10′u görebileceğiniz en düşük çaplı teleskop nedir? Lütfen her detayı not edin, koşullar, gözmerceği (tipi ve odak uzaklığı) ve tabii ki teleskobunuzun büyüklüğü.
Bu ayki diğer zor hedefimiz ise bir miktar daha zorlayıcı, ama -en azından benim için böyle- muazzam derecede ilginç. Bu ne göreceğiniz ile ilgili değil ama gördüğünüz şeyin ne olduğu ile ilgilidir.
Maffei 1.
Kahramın’ın sınırlarında bulunan Maffei 1. Maffei 1 gökada grubundaki en büyük gökadadır. (Aynı zamanda IC 342 grunu olarak da adlandırılır.) Bunlar galaktik düzleme oldukça yakın yayılmış ve bu yüzden gökadamızın toz ve gazı ile ağır biçimde perdelenmişlerdir. Grubun en temel üyeleri IC342, Maffei 1, Maffei 2, Dwingeloo 1 ve Dwingeloo 2 bunlarla beraber bazı kuşkulu adaylardan oluşmaktadır. SEDS’e göre W.E. Denning 1893 yılında IC342′i keşfetmiş, Paolo Maffei ise Maffei 1 ve 2 ‘yi 1968 yılında keşfetmişken Dwingleoo 1 ve 2 ise 1994 ve 1995 de keşfedilmişlerdir.
Maffei 1 grubu bir zamanlar belkide yerel kümenin birer üyesi iken M31 ile gürülmüş bir yakınlaşma yüzünden dışarı savrulmuş olmalıdırlar. Bundan beri 10 milyon ışık yılı mesafe kat ederek bizden uzaklaşmaya başlamışlardır. Eğer Cassiopeia samanyolu düzlemindeki gaz ve toz ile perdelenmiş olmasaydı bu devasa eliptik, belkide gece gökyüzündeki en ilgi çekici gökadalardan biri olacaktı.
Onu görebildiğimiz kadarı ile büyüklüğü hakkında bize ipuçları vermektedir.
Maffei’lerin peşinden gitmeye devam ederseniz size ellerinizin ulaşabileceği en geniş açıklıkları kullanmanızı, minimum 12 ila 14 inçi önerebilirim. Başarılı amatörler sizin gibi strese gireceklerdir: çok iyi bir yıldız haritası edinin ve arka plandaki ufak yıldız gruplarından oluşan sise karşı hazırlıklı olun. Çok kolaylıkla aslında geniş fakat bulanık bir yıldız kümesine bakarken belli belirsiz bir gökadaya baktığınızı zannedebilirsiniz.
Bu seferki bu hedeflerden birisi önereceği görüntü ile ilgi çekici olmasada ne olduğu ile ilgilidir.
——————————————————————————————
İddiaya girerimki yanlızca bir 10 milyon ışıkyılı sizi yerel gökadalar kümesinin dışına taşımayacaktır.
Bu ay emeği geçen herkeze teşekkür ediyorum. Biliyorum bir çok farklı gökcismini daha inceleyebilirdim ve son listeyi gördüğünüzde bir çoğunu daha incelemek gerektiğini göreceksiniz. Eminim ki amatörlerin beğendikleri bir çok hedefi atladım eğer daha fazlasını isterseniz işte size bir kaç öneri. (Pek öyle her teleskop için uygun olmasa da kendi araştırmanızı yapabilirsiniz.)
Kraliçe için Ek Hedefler :
- Eta Cass —————— NGC 146
W Cass —————— NGC 225
Stock 2 —————— NGC 275
Stock 5 —————— NGC 129
Stock 12 —————— NGC 278
Tr 15 —————— IC 289
NGC 7635 —————— Q0241+0061
NGC 436 —————— Abell Gökadalar Kümesi 63